Welke potloden ga je gebruiken?

Vrijwel alle portretten op deze website maakte ik met 3 tot 4 potloden en houtskool.

• 2 zachte potloden, 3B en 4B voor huidtinten en haren
• soms een B potlood voor de lijnentekening,
• en voor de donkerste delen houtskool (Derwent Dark) wat ik meng met 4B potlood.

Deze samenstelling is goed voor alle portrettekeningen. Juist voor een portrettekening met meer contrast gebruik ik zachte potloden en houtskool. Waarbij ik houtskool zeker meng in de ogen, de scheiding tussen de boven en onderlip en de neusgaten.

Afhankelijk van de belichting van de portrettekening, als er echt donkere delen zijn, zet ik ook de huid op met een onderlaag met houtskool.

Voorbeeld met houtskool in de achtergrond en donkere schaduwen

Meer is minder. Een hele tekendoos is mooi, voor op tafel of zo. Maar zeker in het begin: niet nodig. We bekijken als mens een foto nu eenmaal anders dan een tekening. Zou je door veel potloden te nemen nu exact dat wat je ziet kopiëren is het resultaat dat het niet realistisch lijkt.

Het is ook logisch: 3 tot 4 potloden is makkelijker combineren dan een hele berg. Bovendien: als je 10 vierkantjes maakt van 5×5 cm en je kleurt elk vlak in met een grafietpotlood van H tot 9B, dan zie je dat de onderlinge verschillen nou niet echt groot zijn.

En als je 3 of 4 potloden neemt: met een doezelaar kun je naast die potloden ook nog eens zeker 3 tot 4 toonwaarden tekenen.

Stel: je hebt een prachtige tekening als hieronder, om maar een voorbeeld te nemen. Maar soms wanneer je de tekening even weglegt en later weer pakt, kom je tot de conclusie dat je er net naast zit.

Dat is de reden waarom je een lijnen tekening voor een portret beter met een zacht potlood, B of 2B, maakt. Dan hoef je de verkeerde lijnen niet eens weg te gummen. Wanneer je er overheen tekent zie je er toch niets meer van.

Een ander voordeel is dat die ‘verkeerde’ lijnen je de richting geven voor de goede.

Alle portretten op deze website zijn getekend met Derwent potloden.

De harde gradaties hebben een dunne stift van 2,2 mm. Wat beter is voor detail werk. De zachte potloden hebben een stift die net wat dikker is.

Namelijk 3,5 mm waardoor je meer dekking krijg met het grafiet op papier.

De stift van het Derwent Graphic potlood is gemaakt van Cumberland grafiet door de Cumberland Pencil Company.

Overigens is de originele grafietmijn al lang gesloten omdat het goedkoper is om dezelfde soort uit Korea of Sri Lanka te halen.

Misschien heb je al wel gezien dat succesvolle tekenaars en tekenaressen allemaal houtskool gebruiken. Dat is natuurlijk niet voor niets. Een probleem dat namelijk veel voorkomt is: grijze/grauwe portretten. Waardoor er minder diepte, minder 3 dimensionaal, gevoel in zit. En zo lijken ze minder ‘echt’.

Echte hele donkere zwarten kunnen niet zonder houtskool. De deeltjes waarmee houtskool is opgebouwd zijn onregelmatiger van vorm dan die van grafiet. (korrelig, al ontdekte ik, verschilt dat ook per merk)

Wanneer er licht valt op met houtskool getekende delen wordt dat in alle richtingen verspreid. Vandaar dat het niet die reflecterende glans heeft die je bij potlood wel ziet. (grafiet is eigenlijk een smeermiddel vandaar die glans)

Als je houtskool en grafietpotlood mengt is het wel belangrijk dat je de goede volgorde pakt: eerst houtskool en dan met potlood er overheen. Andersom werkt niet. Door de structuur van het houtskool blijft het niet zitten als je het over grafietpotlood tekent.

Dat is waarom je, als je in het voorbeeld van de tekening hierboven ziet, het best eerst de donkerste delen met houtskool kunt tekenen.

In het portret hierna zit veel houtskool. Als in de haren maar ook in de schaduwen tussen de vingers. Door het houtskool te ‘mengen’ met 4B potlood kun je prachtige doezeleffecten maken met gum en tissue.

Mengen moet je niet te letterlijk nemen, het gaat zo: eerst teken je wat zwart moet zijn met een laag houtskool. Dan ga je er nogmaals overheen met 3B of 4B potlood. Vervolgens heb je een prachtig zwarte laag die je ook makkelijk kunt doezelen. Alleen houtskool doezelen is lastiger met zachte materialen als watten. Vanwege de grove structuur van het houtskool.