Welke potloden ga je gebruiken?

Wat zijn de beste potloden voor portret tekenen?

De beste soorten potloden voor een portret zijn die waar een behoorlijke hoeveelheid grafiet in zit. Goedkope potloden hebben teveel klei omdat het goedkoper is.

Meer grafiet betekent makkelijker doezelen omdat grafiet nu eenmaal beter vlekt. En dat is de sleutel tot het tekenen van realistische portretten.

Voor een goede range van donker naar licht kies ik het merk Derwent soft Graphic: 4H, B, 3B, 4B en houtskoolpotlood Derwent dark als basis.

In dit artikel vertel ik je wat je met potloden kunt, welke invloed papier heeft en een aantal praktische tips.

Met welke potloden begin je?

Vrijwel alle portretten op deze website maakte ik met 3 tot 4 potloden en houtskool.

• 2 zachte potloden, 3B en 4B voor huidtinten en haren
• soms een B potlood voor de lijnentekening,
• en voor de donkerste delen houtskool (Derwent Dark) wat ik meng met 4B potlood.

Deze samenstelling is goed voor alle portrettekeningen. Juist voor een portrettekening met meer contrast gebruik ik zachte potloden en houtskool. Waarbij ik houtskool zeker meng in de ogen, de scheiding tussen de boven en onderlip en de neusgaten.

Afhankelijk van de belichting van de portrettekening, als er echt donkere delen zijn, zet ik ook de huid op met een onderlaag met houtskool.

Als je gaat portret tekenen, neem niet teveel potloden

Meer is minder. Een hele tekendoos is mooi, voor op tafel of zo. Maar zeker in het begin: niet nodig. We bekijken als mens een foto nu eenmaal anders dan een tekening. Zou je door veel potloden te nemen nu exact dat wat je ziet kopiëren is het resultaat dat het niet realistisch lijkt.

Het is ook logisch: 3 tot 4 potloden is makkelijker combineren dan een hele berg. Bovendien: als je 10 vierkantjes maakt van 5×5 cm en je kleurt elk vlak in met een grafietpotlood van H tot 9B, dan zie je dat de onderlinge verschillen nou niet echt groot zijn.

En als je 3 of 4 potloden neemt: met een doezelaar kun je naast die potloden ook nog eens zeker 3 tot 4 toonwaarden tekenen.

Pak een B of 2B voor de lijnen van een portrettekening

Stel: je hebt een prachtige tekening als hieronder, om maar een voorbeeld te nemen. Maar soms wanneer je de tekening even weglegt en later weer pakt, kom je tot de conclusie dat je er net naast zit.

Dat is de reden waarom je een lijnen tekening voor een portret beter met een zacht potlood, B of 2B, maakt. Dan hoef je de verkeerde lijnen niet eens weg te gummen. Wanneer je er overheen tekent zie je er toch niets meer van.

Een ander voordeel is dat die ‘verkeerde’ lijnen je de richting geven voor de goede.

Welk merk

Alle portretten op deze website zijn getekend met Derwent potloden. De harde gradaties hebben een dunne stift van 2,2 mm. Wat beter is voor detail werk. De zachte potloden hebben een stift die net wat dikker is. Namelijk 3,5 mm waaroor je meer dekking krijg met het grafiet op papier.

De stift van het Derwent Graphic potlood is gemaakt van Cumberland grafiet door de Cumberland Pencil Company. Overigens is de originele grafietmijn al lang gesloten omdat het goedkoper is om dezelfde soort uit Korea of Sri Lanka te halen.

Het verschil tussen zachte, harde en houtskoolpotlood

Potloden bestaan uit grafiet en klei. (En het hout waar de klei/grafiet stift in zit.) Hoe meer grafiet hoe zachter het potlood. (de B serie)  En natuurlijk omgekeerd, meer klei maakt een harder potlood. (de H serie) Met deze potloden kom je nooit verder dan donker grijs.

Tekenen in lagen

Om toch meer donker te kunnen tekenen bouw je een portrettekening dan op in lagen. Door bijvoorbeeld eerst een laag te tekenen met B potlood en dan met een 3B erover heen te gaan. Het geheel wordt dan donkerder.

Als je dat dan doezelt met kwasten of een doezelaar krijg je prachtige, realistische overgangen van licht naar donker. Als je hierna ziet.

Waarom houtskool potloden

Misschien heb je al wel gezien dat succesvolle tekenaars en tekenaressen allemaal houtskool gebruiken. Dat is natuurlijk niet voor niets. Een probleem dat namelijk veel voorkomt is: grijze/grauwe portretten. Waardoor er minder diepte, minder 3 dimensionaal, gevoel in zit. En zo lijken ze minder ‘echt’.

Echte hele donkere zwarten kunnen niet zonder houtskool. De deeltjes waarmee houtskool is opgebouwd zijn onregelmatiger van vorm dan die van grafiet. (korrelig, al ontdekte ik, verschilt dat ook per merk)

Wanneer er licht valt op met houtskool getekende delen wordt dat in alle richtingen verspreid. Vandaar dat het niet die reflecterende glans heeft die je bij potlood wel ziet. (grafiet is eigenlijk een smeermiddel vandaar die glans)

Houtskool en grafiet mengen

Als je houtskool en grafietpotlood mengt is het wel belangrijk dat je de goede volgorde pakt: eerst houtskool en dan met potlood er overheen. Andersom werkt niet. Door de structuur van het houtskool blijft het niet zitten als je het over grafietpotlood tekent.

Dat is waarom je, als je in het voorbeeld van de tekening hierboven ziet, het best eerst de donkerste delen met houtskool kunt tekenen.

In het portret hierna zit veel houtskool. Als in de haren maar ook in de schaduwen tussen de vingers. Door het houtskool te ‘mengen’ met 4B potlood kun je prachtige doezeleffecten maken met gum en tissue.

Mengen moet je niet te letterlijk nemen, het gaat zo: eerst teken je wat zwart moet zijn met een laag houtskool. Dan ga je er nogmaals overheen met 3B of 4B potlood. Vervolgens heb je een prachtig zwarte laag die je ook makkelijk kunt doezelen. Alleen houtskool doezelen is lastiger met zachte materialen als watten. Vanwege de grove structuur van het houtskool.

Er is nog een andere structuur die bepaald hoe het grafiet en houtskool er in een tekening uitziet: die van het papier.

Beter op de gladde kant van het papier tekenen

Houd je tekening schoon

Conclusie en Overzicht

Dan is dit het antwoord op de vraag: ‘Welke potloden gebruik je voor een portrettekening?’

• Zachte potloden voor de huid als 3B en 4B. Staat er veel zonlicht op het gezicht wat je tekent? Dan kies ik vaak voor een harder potlood als B.
• Aangevuld met een doezelaar
• Heel zacht potlood, bijvoorbeeld 4B voor haren (gemengd met houtskool)
• Houtskoolpotlood voor zwarte delen als pupil van het oog en haren
• En als extra: een 4H zodat ik groeven in het papier kan maken voor delen die wit moeten blijven

Tabel van alle soorten potloden die ik gebruik

Merk	Type	Hardheid	Prijs*	Materiaal	Vlekt	Gebruikt voor	Opmerkingen
Derwent	Soft Graphic	B	1,60	Grafiet	matig	Lijnen	Strakke lijn, gebruikt voor schetsen aan het begin van de tekening
Derwent	Houtskool	Dark	2,00	Houtskool	veel	Haren/schaduwen	Grof korrelig. Veeg je makkelijk van het papier
Conté	Pierre Noire	Houtskool 3B	2,60	Houtskool	redelijk	schaduwen	Meer plakkerig, veegt niet makkelijk van papier
Derwent	Onyx	Medium en dark	1,77	Grafiet plus ?	bijna niet	schaduwen	Variant op grafietpotlood geeft dieper zwart / alleen als je er hard op drukt
Faber Castel	Aquarel Potlood	4B	1,69	Pigment en bindmiddel	niet	schaduwen	Geeft zonder water een diep zwarte laag
Winsor en Newton	Grafiet potlood	8B	8,50 (6st.)	Grafiet	goed	schaduwen/haren	Is zonder hard drukken donkerder dan Derwent 8B

Heeft een portrettekening grote contrasten in de schaduwen, wat afhankelijk is van de belichting van je voorbeeld foto of het model waarvan je tekent, pak dan ook houtskool. Maar vooral: teken in lagen.

Alleen dan krijg je echt zwart in de schaduwen wat tekeningen veel meer diepte geeft, althans de illusie natuurlijk, maar zo lijken ze wel realistischer.

Naast potloden heb je nog veel meer bijzondere materialen waarover je leest op de pagina benodigdheden.