Welke potloden ga je gebruiken?

Het juiste potlood maakt een dag en nacht verschil

Maar dat niet alleen, wat ook telt is wat je kunt met een potlood, hoe je het gebruikt.

En om het nog lastiger te maken: welke potloden hangt ook samen met de manier waarop je tekent. Houd je van grote contrasten dan heb je bijvoorbeeld weer meer aan zachte potloden.

Er is geen definitieve methode.

Sommige realistische portrettekenaars of tekenaressen gebruiken enkel zachte potloden. En weer anderen hebben de vijf pencil methode. Maar geen enkele methode is dé methode.

Wat kun je wel doen?

Voor het gemak kun je alle portretten in 2 categorieën verdelen:

• veel zon en schaduw – betekent veel contrast – zachte potloden
• of minder – weinig contrast – harde potloden

Met zachte potloden, zacht wil dus zeggen meer grafiet (een potlood is grafiet en klei) waardoor je donkerder grijs kunt maken dan met een hard potlood. (in harde potloden zit meer klei en minder grafiet)

Met welke potloden kun je dan het best portret tekenen als je begint?

Meer is minder. Een hele tekendoos is mooi, voor op tafel of zo. Maar zeker in het begin: niet nodig. Vrijwel alle portretten op deze website maakte ik met 3 tot 4 potloden en houtskool.

• 2 zachte potloden voor huidtinten en haren
• soms een B potlood voor de lijnentekening,
• H voor een techniek om realistisch haren te tekenen
• en voor de donkerste delen houtskool wat ik meng met één van de zachte potloden.

Deze samenstelling is goed voor alle portrettekeningen. Juist voor een portrettekening met meer contrast gebruik ik zachte potloden en houtskool. Waarbij ik houtskool zeker meng in de ogen, de scheiding tussen de boven en onderlip en de neusgaten.

Afhankelijk van de belichting van de portrettekening, als er echt donkere delen zijn, zet ik ook de huid op met een onderlaag van houtskool.

Als je gaat portret tekenen, neem niet teveel potloden

We bekijken als mens een foto nu eenmaal anders dan een tekening. Zou je door veel potloden te nemen nu exact dat wat je ziet kopiëren is het resultaat dat het niet realistisch lijkt.

Het is ook logisch: 3 tot 4 potloden is makkelijker combineren dan een hele berg. Bovendien: als je 10 vierkantjes maakt van 5×5 cm en je kleurt elk vlak in met een grafietpotlood van H tot 9B, dan zie je dat de onderlinge verschillen nou niet echt groot zijn.

En als je 3 of 4 potloden neemt: met een doezelaar kun je naast die potloden ook nog eens zeker 3 tot 4 toonwaarden tekenen.

Pak een B of 2B voor de lijnen van een portrettekening

Stel: je hebt een prachtige tekening als hieronder, om maar een voorbeeld te nemen. Maar soms wanneer je de tekening even weglegt en later weer pakt, kom je tot de conclusie dat je er net naast zit.

Dat is de reden waarom je een lijnen tekening voor een portret beter met een zacht potlood, B of 2B, maakt. Dan hoef je de verkeerde lijnen niet eens weg te gummen. Wanneer je er overheen tekent zie je er toch niets meer van.

Een ander voordeel is dat die ‘verkeerde’ lijnen je de richting geven voor de goede.

Welk merk

Alle portretten op deze website zijn getekend met Derwent potloden. De harde gradaties hebben een dunne stift van 2,2 mm. Wat beter is voor detail werk. De zachte potloden hebben een stift die net wat dikker is. Namelijk 3,5 mm waaroor je meer dekking krijg met het grafiet op papier.

De stift van het Derwent Graphic potlood is gemaakt van Cumberland grafiet door de Cumberland Pencil Company. Overigens is de originele grafietmijn al lang gesloten omdat het goedkoper is om dezelfde soort uit Korea of Sri Lanka te halen.

Nu we toch bezig zijn: het was wel de fransman Conté die klei en grafiet samen in de oven stopte en zo voor het eerst in 1795 een potlood maakte.

Verschil potlood en houtskool

Potloden bestaan uit grafiet en klei. (En het hout waar de klei/grafiet stift in zit.) Hoe meer grafiet hoe zachter het potlood. (de B serie)  En natuurlijk omgekeerd, meer klei maakt een harder potlood. (de H serie) Met deze potloden kom je nooit verder dan donker grijs.

Echte hele donkere zwarten kunnen niet zonder houtskool. De deeltjes waarmee houtskool is opgebouwd zijn onregelmatiger van vorm dan die van grafiet. (korrelig, al ontdekte ik, verschilt dat ook per merk)

Wanneer er licht valt op met houtskool getekende delen wordt dat in alle richtingen verspreid. Vandaar dat het niet die reflecterende glans heeft die je bij potlood wel ziet. (grafiet is eigenlijk een smeermiddel vandaar die glans)

Als je houtskool en grafietpotlood mengt is het wel belangrijk dat je de goede volgorde pakt: eerst houtskool en dan met potlood er overheen. Andersom werkt niet. Door de structuur van het houtskool blijft het niet zitten als je het over grafietpotlood tekent.

Dat is waarom je, als je in het voorbeeld van de tekening hierboven ziet, het best eerst de donkerste delen met houtskool kunt tekenen.

Houtskool potloden

Misschien heb je al wel gezien dat succesvolle tekenaars en tekenaressen allemaal houtskool gebruiken. Dat is natuurlijk niet voor niets.

Een probleem dat namelijk veel voorkomt is: grijze/grauwe portretten. Waardoor er minder diepte, minder 3 dimensionaal, gevoel in zit. En zo lijken ze minder ‘echt’.

In het portret hierna zit veel houtskool. Als in de haren maar ook in de schaduwen tussen de vingers. Door het houtskool te ‘mengen’ met 4B potlood kun je prachtige doezeleffecten maken met gum en tissue.

Mengen moet je niet te letterlijk nemen, het gaat zo: eerst teken je wat zwart moet zijn met een laag houtskool. Dan ga je er nogmaals overheen met den 3B of 4B potlood. Vervolgens heb je een prachtig zwarte laag die je ook makkelijk kunt doezelen. Alleen houtskool doezelen is lastiger met zachte materialen als watten. Vanwege de grove structuur van het houtskool.

Beter op de gladde kant van het papier tekenen

Houd je tekening schoon

Misschien weet je dit al,  wanneer je tekent,  dat grafiet en vooral houtskool,  makkelijk een strepen bende geeft op je handen en op je papier. Kun je eenvoudig voorkomen door een tissue of toiletpapier onder je hand te leggen als je tekent en steun op de tekening nodig hebt.

Conclusie

Dan is dit het antwoord op de vraag: ‘Welke potloden gebruik je voor een portrettekening?’

• Zachte potloden voor de huid als 3B en 4B. Staat er veel zonlicht op het gezicht wat je tekent? Dan kies ik vaak voor F en 2b voor de schaduwen.
• Aangevuld met een doezelaar
• Heel zacht potlood, bijvoorbeeld 6B voor haren (gemengd met houtskool)
• Houtskoolpotlood voor zwarte delen als pupil van het oog en haren
• Eventueel B voor de lijnentekening
• 4H voor om groeven te maken in het papier voor delen die wit moeten blijven
• Waar je nog meer mee kunt portret tekenen staat op de pagina benodigdheden

Heeft een portrettekening grote contrasten, wat afhankelijk is van de belichting van je voorbeeld foto of het model waarvan je tekent, pak dan ook houtskool.

Alleen dan krijg je echt zwart in de schaduwen wat tekeningen veel meer diepte geeft, althans de illusie natuurlijk, maar zo lijken ze wel realistischer. Voor echt zwart heb je trouwens ook nog bijzondere potloden zoals de Derwent Onyx.