Tekenen met houtskool

Hoe gebruik je houtskool in portrettekeningen?

Ooit grafietpotloden van B tot en met 9B op een rijtje gezet?  Gewoon 10 vlakjes invullen en vergelijken. Het zijn grijswaarden maar zwart ontbreekt.

Toen ik in 2012 serieus met portret tekenen begon zagen mijn tekenen er ook vlak en grijs uit. Dat besef je niet gelijk tot je wat verder bent. Dan heb je vormen en verhoudingen onder de knie maar er blijft iets van: ‘Het gezicht klopt maar het ziet er nog niet realistisch uit.’

Ik ging vergelijken met anderen die beter waren als ik en zag een groot verschil: in mijn tekeningen zat naar verhouding weinig zwart. Echt zwart.

En zo kocht ik houtskool. Houtskoolpotloden, staafjes. Bij de Action, bij de tekenwinkel. Om te proberen wat werkt.

Wat kun je met Houtskool?

Toen ik daar zo mee bezig was ontdekte ik ook nog meer voordelen:

• Je kunt het mengen met grafiet waardoor je het makkelijker doezelt
• Als je er met gum over heen gaat ‘veeg’ je prachtig realistisch haar
• Je tekent in een oogwenk overgangen van licht naar donker

Soorten houtskool

Wat telt is welke hardheid je koopt. Het zijn de verhoudingen met bijvoorbeeld klei die een houtskoolpotlood meer of minder hard maakt. En dat zorgt ervoor dat je met de ene makkelijker doezelt dan met de ander.

Action houtskool

Action houtskool

Houtskool kun je halen bij de Action. Maar dat is keihard. Wordt dus minder zwart op jouw papier als je zou willen. Beter is toch iets meer uitgeven. Ik gebruik alleen zacht houtskool en meestal gewoon in potloden.

Zachte houtskool potloden

Vlekt beter. En dat is waar ik ze het meest voor gebruik. Om te doezelen of te bewerken met gum. Ik heb houtskool potloden medium en dark van Derwent. Andere merken zullen ook best goed zijn maar ik heb ze nooit uitgeprobeerd.

Siberisch krijt

Siberisch krijt is geperst houtskool in een staaf. Kun je kopen in verschillende varianten als: zacht, medium en hard.

Houtskool poeder

Gebruik ik zelf niet zo veel alleen soms bij achtergronden. Echt zwart wordt het dan niet eerder donker grijs. Als je houtskool gelijk doezelt lukt het mengen met grafietpotlood ook niet echt. Vandaar dat ik het zelden op deze manier gebruik. 

Je kunt ook hele portretten tekenen met enkel houtskool. Op Youtube staan voorbeelden genoeg maar zelf ben ik er niet zo weg van. Omdat wanneer een laag eenmaal gedoezeld is je het niet meer zo makkelijk bewerkt.

Wanneer gebruik je houtskool?

• In de ogen van een portrettekening zit veel contrast. Daarom begin ik met houtskool. Het voordeel hiervan is dat je door het zwart al gelijk een indruk van diepte maakt.
• Schaduwen. Als ze heel donker zijn begin ik met houtskool. Waar ik dan later om zachte overgangen naar de lichtere delen te krijgen weer met grafietpotlood overheen ga.
• Haren, natuurlijk alleen als ze donker zijn, maar omdat houtskool makkelijk vlekt gebruik ik het graag samen met potlood. Omdat je wanneer je de opzet af hebt in een paar vegen realistische haren hebt.
• Achtergronden, zeker als er veel zwart in zit, maar je kunt met houtskool meer toonwaarden maken dan alleen maar zwart. Als je het niet mengt met potlood en je doezelt houtskool gelijk, met tissue bijvoorbeeld, krijg je donker grijs. Met gum kun je weer allerlei effecten maken in het houtskool waardoor je echt aparte achtergronden maakt.

Hoe teken je met houtskool?

• Mengen met grafietpotlood is niet lastig: je tekent een houtskool laag en gaat daar overheen met 4B of zachter potlood. Zo krijg je pikzwart zonder dat je eindeloos lagen grafiet potlood hoeft te tekenen. Waar ik wel op let is de structuur die ik wil tekenen. Voor achtergronden trek ik gewoon strepen houtskool. Dan pak ik een potlood en ga er dan met min of meer cirkelbewegingen overheen. Als je met huidtinten in het gezicht gaat werken begin ik voorzichtiger. Dan zet ik het houtskool dun op, ook met cirkelbewegingen en daar overheen weer cirkelbewegingen met potlood. Zo krijg je mooie donkere schaduwen als je op de voorbeelden ziet.

• Doezelen met gum is een lastige techniek maar het werkt prachtig. Om snel mooie overgangen te maken tussen licht en donker. Dat lukt wanneer je vanuit het houtskool doezelt. Dan sleep je als het ware steeds wat houtskool mee waardoor het verloop van donker naar licht ontstaat. Ik gebruik daarvoor plakjes gum. Plakjes omdat je niet teveel druk moet uitoefenen anders gaat het effect verloren.
• Doezelen met tissue doe ik alleen in de achtergronden. Daarmee moet je wel oppassen als je tissue gebruikt over een deel wat je liever echt zwart had gehouden. Je poetst dan snel de laag weg waardoor er een vlek ontstaat. Herstellen lukt dan bijna niet meer omdat houtskool niet pakt als er eenmaal met grafietpotlood getekend is.
• Licht effecten gebruik ik bij donkere haren tekenen. Ik teken het haar in vlakken waarbij is zorg dat de delen die lichter moeten worden helemaal wit blijven. Dan trek ik met gum strepen waardoor je die glans effecten in het haar krijgt. Ziet er heel realistisch uit.

Alternatief voor houtskool

Onyx potloden van Derwent

Onyx potloden zijn een alternatief voor zwart. De precieze samenstelling weet ik niet maar deze potloden zijn harder en daardoor ook minder smeerbaar. Het vlekt minder. Ook als je lijnen trekt met Onyx potloden van Derwent krijg je ze niet meer weg met gum.

Fixeren van Houtskool

Fixeren van houtskool is nodig omdat het nogal kwetsbaar is. Je poetst het zo van het papier. Soms is 1x aanraken al genoeg.

Gebruik geen hairspray om houtskool te fixeren

Je leest weleens dat mensen hier haarspray voor pakken. Maar dat heeft ook nadelen. Hairspray maakt het oppervlak plakkerig en in haarspray zitten chemicaliën die wellicht na verloop van tijd jouw tekenpapier aantasten.

Dat geldt ook voor doezelen met vingers. Zelf doe ik dat nooit omdat vingers het papier aantasten. Na verloop van tijd dan. In hoeverre weet ik niet precies. Ik probeerde dat weleens door met mijn vingers over een stuk papier te gaan en het daarna te doezelen. Maar echt verschil zag ik niet.

Als je schildert is houtskool ook handig. Het kan makkelijk op doek. Als je daarna de toonwaarden die je wilt uitwrijft met een zachte doek ( niet met tissue want dat schilfert door de grove structuur van het doek) kun je zo een mooie ondergrond maken voor een schilderij. Als die klaar is fixeer je hem en je kunt er met verf overheen.

Conclusie over tekenen met houtskool

Veel portrettekeningen, zeker in het begin, lijken niet realistisch gewoon omdat er te weinig contrast in zit. Zelfs al kloppen de verhoudingen. Geen echt zwart is geen diepte, geen perspectief en vooral: geen ‘leven.’ Ze zien er nogal doods uit.

De oplossing ligt in het materiaal: houtskool waarmee je voorkomt dat je bijna eindeloos lagen over elkaar moet tekenen om een beetje donkere tint te krijgen. Echt zwart in de schaduwen heb ik in 2 lagen met houtskool.

Het liefst pak ik houtskool potloden en dan de zachte houtskool. Omdat je daar beter mee doezelt.

Ik weet wel dat je grafiet poeder kan kopen wat je met water kunt mengen. (link nieuwe tab naar Amazon.) Waarmee je hele mooie egale zwarte achtergronden maakt. Dat moet ik nog uitproberen.

Verder kun je het best met houtskool werken, zeker als je allerlei effecten wilt, op dikker papier. Als 360 grams acryl. Sowieso ook beter als je met gum gaat doezelen. Dat wordt mooier op acryl papier.