Hoe teken je levensechte schaduwen in je portrettekeningen?
Schaduwen kun je het best in lagen tekenen. Bijvoorbeeld: eerst een laag B potlood , dan een laag 2B potlood en voor de donkerste schaduwen een laag met 4B potlood. Alle over elkaar heen.
Tekenen in lagen heeft als voordeel dat je als eerste makkelijker donkere schaduwen kunt tekenen en als tweede dat je de overgangen van licht naar donker meer vloeiend, zoasl in het echt, krijgt.
In het kort teken je schaduwen voor een portrettekening door:
- te tekenen in lagen,
- de donkerste schaduwen op de voorgrond te tekenen,
- de lichtste op de achtergrond,
waardoor je diepte (perspectief) krijgt in je tekeningen.
In dit artikel: hoe schaduwen in (portret) tekeningen zorgen voor diepte en gelijkenis
Waarom schaduwen zorgen of een portret lijkt of niet
Hoewel dit portret herkenbaar is kloppen er toch een paar dingen niet. Maar dat zie je het snelst als je de foto er naast legt. Deze maakte ik in 2013 en maakte dat ik op zoek ging wat schaduwen nu precies doen met de gelijkenis van een portrettekening.
Ik dacht eerst ook: ‘Ik zie toch wat ik zie?’ Blijkt dus een tegenvaller. In veel gevallen zie je helemaal niet wat je ziet. En mocht je niet overtuigd zijn dan heb ik hier een heel eenvoudig voorbeeld: Welke tafel is het langst?
Je ziet niet altijd wat je denkt te zien
Schaduwen, toonwaarden, staan nooit op zichzelf. Elke schaduw die je tekent heeft weer invloed op de schaduwen die eromheen staan.
Daarom is het ook makkelijker om te tekenen met lagen. Want op het moment dat jij iets donkerder maakt wordt het vlak ernaast lichter. Wil je dat iets heel licht lijkt? Dan teken je er heel donker omheen. De vlakjes hierna laten dat zien.
Op deze foto zie je hoe groot het verschil is terwijl het toch precies hetzelfde stukje schaduw is.
Uiteindelijk bepalen de schaduwen in een portrettekening de gelijkenis
Van het portret waarvan je eerder de foto zag, maakte ik 2 versies, die je hier naast elkaar ziet. Je ziet gelijk welke wel goed is en welke niet.
Soms zijn kleine ‘afwijkingen’ al genoeg om gelijkenis te vernielen. Schaduwen hebben niet echt randen. Dus als je ze tekent moet je een keus maken wil je niet de juiste richting kwijtraken.
Een voorbeeld is de tekening hierna waarin de randen van de lip (1) zijn getekend en niet exact de schaduwen
Op de tekening is de deuk in de lippen groter dan op de foto. Wat ook geldt voor de schaduwen die onder de lip zitten. Daarmee verander je het karakter van het portret en kan het zomaar zijn dat hij of zij ouder lijkt dan in werkelijkheid.
Hoeveel schaduwen ga je tekenen?
Dit is een lastige. Op een foto staan er meestal veel meer dan nodig. Toen ik daarover nadacht herinnerde ik mij een oud boek van Andrew Loomis: Creative Illustration. Hij benoemde 4 toonwaarde plannen. Ik maakte verschillende experimenten daarmee waaronder deze:
Deze tekening maakte ik met plan 4 in mijn hoofd. De letters geven de schaduw toon aan.
Het voordeel is dat je zo voorkomt dat het een warboel wordt. Je dwingt jezelf eerst te kijken naar welke schaduwen echt de basis van het gezicht vormen. En dus ook bepalen, uiteindelijk, of een portret wel of niet lijkt. Ik houd van meer donkere achtergronden waardoor de gezichten mooi uitkomen. Vandaar dat ik vaak nummer 4 pak.
Dat zie je bij deze schets hieronder, er zijn maar weinig schaduwen getekend maar ze zijn wel allemaal functioneel. Wanneer je kijkt naar de lijn die het gezicht maakt, het voorhoofd tot aan de neus: zie je dan een echte lijn?
Nee, de oorspronkelijke lijn is weg. Het is nu een overgang tussen licht en donker waarbij de echte lijn niet meer bestaat.
Dat maak je door de achtergrond net niet te tekenen tot de aansluiting van de lijn die het gezicht maakt.
En dan doezelen. Op die manier haal je de randen uit de schaduwen en maak je dat ze in elkaar overlopen.
Bij de volgende 3 afbeeldingen gebeurt dat bij de onderkaak. Ik maakte eerst een lichte opzet, met 3B potlood en daarna nog een laag met 6B. Vervolgens doezelde ik het geheel zodat het mooi in elkaar overloopt met een plakje gum.
Je werkt dan in de omgekeerde volgorde: ik teken de schaduwen bewust donkerder dan ze zijn zodat ik ze daarna naar de juiste toonwaarde kan afwerken.
Het voordeel is dat je op deze manier prachtige, net echt, overgangen van licht naar donker doezelt, met gum dan. Gum neemt namelijk niet alleen grafiet weg maar sleept ook steeds wat grafiet mee. Wat dan mooi de lichte laag aanvult. Als je van donker naar licht doezelt maar dat is sowieso handiger. (Donker bevat meer grafiet om te doezelen dan lichte tinten natuurlijk)
Een experiment hieronder:
Je ziet dat de schaduwen vlekkerig zijn maar dat komt omdat ik tissue op glad papier gebruikte. Een betere verdeling van het grafiet op glad papier krijg je met watten.
Hoe krijg je het idee van diepte in een platte tekening?
Je tekent diepte door de schaduwen die op de voorgrond staan donkerder te tekenen dan de schaduwen die meer op de achtergrond staan. Dat heet: atmosferisch perspectief.
- 1 Alles wat licht is lijkt verder weg. Net als in het echt. Voor scherp, achter vaag.
- 2 Er ontstaat een bol of een kubus met schaduw
Wanneer je schaduw in een platte cirkel tekent ontstaat gelijk het idee van diepte.
Zo werkt het ook bij gezichten.
Daarom is het belangrijk dat je schaduwen in een gezicht als het ware laat meelopen met de vorm van het gezicht.
Conclusie over schaduwen tekenen
- Dat je niet altijd ziet wat je denkt te zien. Dit vang je op door tekenen in lagen en door over het hele gezicht te werken. Eerst de grote vlakken en dan de details.
- Een foto bevat te veel schaduwtonen. Wat een tekening al gauw rommelig maakt als je ze allemaal gaat tekenen. Kun je voorkomen door niet meer dan 3 potloden en houtskool te gebruiken en door eerst alweer de grote vlakken te tekenen zodat je een basis hebt.)
- Schaduwen hebben geen lijnen en die kun je laten verdwijnen door ze te doezelen wat jouw tekening veel realistischer maakt.
- En soms maak ik schaduwen bewust donkerder zodat ik ze later met gum kan afstemmen op de juiste toonwaarde.
- En als laatste: schaduwen doezelen is soms ook een gedoe omdat je gauw vlekken krijgt. Bijvoorbeeld als je bij de aanzet te hard drukt, of je doezelt over een stukje waar je net met gum overheen bent geweest.
Het is met portret tekenen net als met een goed recept. Weten wat erin moet maakt je nog geen master.
Maar hoe je die ingrediënten gebruikt, dat is wat telt
Met echt gedrukt boek op a4 formaat
