leren tekenen met potlood

Realistisch portret tekenen

Portret tekenen begint met kijken. En niet met tekenen zelf. De valkuil met het tekenen van verhoudingen is niet tekentechniek alleen maar ook waar je naar kijkt. Weet je niet precies waar je op let als je naar een gezicht kijkt dan blijf je worstelen met verhoudingen. Wat eigenlijk een perspectief probleem is.

Portret tekenen leren

• Om te leren hoe je de illusie van 3d krijgt als je gaat portret tekenen begin je met hulplijnen. Dat gaat net als met een cirkel: teken een cirkel uit de losse pols en dat zal niet makkelijk zijn. Maar teken eerst een vierkant en zet daar de cirkel in, tja, dan lijkt het opeens veel meer een rondje.
• De tweede stap voor meer perspectief in een gezicht is het toevoegen van schaduwen. Daarmee maak je diepte in jouw tekening en ook dat zorgt er weer voor of een portret ook echt lijkt.
• De derde stap is wat je met de achtergrond doet. Nou lijkt dat niet zo belangrijk maar een achtergrond kan een gezicht meer naar voren laten komen. Waardoor je ook weer een meer 3d effect in jouw portrettekening krijgt.

Alle drie deze onderdelen, verhoudingen met hulplijnen, schaduwen tekenen en een achtergrond komen voorbij in dit uitgebreide artikel wat je hieronder verder kunt lezen.

Portret tekenen met rechte hulplijnen

Verhoudingen tekenen. Ik gebruik hiervoor hulplijnen. Teken voor de opzet in het begin zoveel mogelijk rechte lijnen. Dan kun je de verhoudingen beter inschatten. Ook gebruik ik de schaduwen, althans de randen daarvan om te zoeken naar de verhoudingen. Ik teken dan de schaduwen zelf nog niet, maar wel de lijnen die de schaduwen (dus de randen van de schaduwen) over het gezicht trekken.

De start vanaf streep 1

Ik laat je een overzicht zien uit de video die ik maakte van deze schets. Zo heb je de meest natuurgetrouwe volgorde van werken en zie je de opbouw.

Overigens, en dat is zeker ook natuurgetrouw, deze ging niet gelijk goed. Maar dat is niet erg als je ziet, eigenlijk zelfs een voordeel omdat het corrigeren, met die verkeerde lijnen als voorbeeld, nog een stuk makkelijker ging.

• Start met een streep om de ooglijn (1) te tekenen eventueel als extra ook nummer (2) Dan weet je zeker dat de ogen op de juiste manier in het gezicht staan, en niet eentje hoger of lager.
• Om de afstand tussen de ogen te vinden zie je hoe ik de lijnen van de bril (3) gebruikte. Een voordeel nu, die bril, maar als die er niet is kun je ook de schaduw van de neus als referentie nemen.
• Wanneer de ogen er op staan ben je toe aan de neus. De neuslijn maakt altijd een hoek ten opzichte van die eerste lijn voor de ogen.

Cirkels en andere bolvormige opzetjes zijn eerder een omweg dan hulp

Ik begin nooit met een cirkel. Leidt alleen maar af. Ik teken liever gelijk wat ik zie en vereenvoudig dat met rechte lijnen voor de eerste strepen. Het punt is dat wat je uiteindelijk tekent is het licht dat op een vorm, dus gezicht, valt. En niet de vorm zelf.

Dat wil niet zeggen dat je altijd gelijk goed zit. Maar dat is niet erg. Wat je tekent is een geraamte maar dan niet star. Het is een richtlijn.

Uiteindelijk kan gelijkenis nog omvallen door de schaduwen. Pas als die schaduwen (eigenlijk toonwaarden) erin zitten blijkt of een portrettekening lijkt of niet.  

Aan het einde van de schets

Dan het laatste stukje. Waar ik zag, vergelijk de vorige afbeelding en je ziet het, dat ik er naast zat. Bij 1) op de afbeelding hierna zie je het verschil.

Dat is waarom ik altijd met schetsen begin, dan maakt het niet zo veel uit of je portrettekening niet helemaal klopt. Ook zie je bij 2) dat ik vanaf de rechte lijnen de juiste heb getekend.

Overzetten op goed tekenpapier

Voor ik aan schaduwen begin moet de schets nog naar een goed stuk tekenpapier. Voor mij is dat Strathmore 400 of 360 grams acrylpapier van van Beek Art of van Schut. Voor het overzetten gebruik ik een lightpad.

Overzetten kan ook door jouw schets aan de achterkant in te smeren met houtskool. En dan op het tekenpapier leggen en met een potlood over de lijnen gaan van jouw schets. Ik vind dat niks omdat het zo’n vlekken rommel achter laat.

Van Schets naar schaduwen

Contrast

Nou zijn er veel dingen die een rol spelen maar eentje haal ik hier naar voren: contrast. Contrast en nog eens contrast. Vooral bij beginnende tekenaars en tekenaressen ontbreekt het. Natuurlijk, dat is ervaring. Je tekent eerder, vooral in het begin, te licht, vaak vlak, dan te donker.

Geen contrast is: geen diepte, dus de illusie van 3D is weg, het lijkt dan niet realistisch

Schaduwen (toonwaarden) tekenen

Wanneer je schaduwen gaat tekenen kun je die beter in lagen opzetten. Krijg je vloeiende overgangen tussen licht en donker. Dan lijkt het al gelijk veel echter.

• Ik begin dan met een zacht potlood, 2B of 3B
• Je neemt schuurpapier en schuurt de punt eraf
• Met een stomp potlood maak je cirkelvormige bewegingen
• En belangrijk: druk vooral niet te hard, want dan zie je steeds de aanzet van ieder cirkeltje

Waarom cirkeltjes? Dat zijn niet letterlijk cirkels maar meer cirkelvormige bewegingen. Het doel is dat het wit van het papier zichtbaar blijft. Wit is als het ware de natuurlijke reflectie die huid van zichzelf altijd heeft.

Schaduwen met zacht potlood

Voor deze portrettekening gebruikte ik zachte potloden, zacht betekent namelijk: makkelijk doezelen. Logisch, zacht is meer grafiet en vlekt dan ook meer. Je kunt die eerste laag goed zien bij 1) en 2) op de afbeelding.

Nu geven deze potloden een toonwaarde. Eigenlijk niet eentje want met 1 potlood kun je er vele maken. Door harder of juist zachter te drukken bijvoorbeeld. Maar ook, en dat is wat ik voor deze tekening gebruikte, door doezel ‘instrumenten’ te pakken. Doezelaar, watten, tissue en kwasten. Kun je allemaal prachtig mee doezelen.

Huidtinten net echt laten lijken

Als je in lagen tekent en je doezelt deze dan lijken ze al snel net echt. Dat komt omdat je:

• A) door het tekenen in lagen hele zachte overgangen maakt van licht naar donker (dat ziet er natuurlijk uit)
• en B) juist omdat je niet hard drukt blijft het wit van het papier in de lichtere delen een rol spelen, huid reflecteert. Die reflectie, die indruk dan, dat is het wit van je papier.

Hoe gebruik je een achtergrond

Een achtergrond is handig als je jouw portret meer eruit wil laten springen. Je weet misschien wel hoe dat werkt met toonwaarden?

Hoe maak je een achtergrond?

Dat kan heel makkelijk: je neemt grafietpoeder, kun je kopen of maken als je een potlood neemt en dat slijpt op een stuk schuurpapier. (Ik gebruik stompjes waar je niet meer mee kan tekenen omdat ze te kort zijn) je vangt dat grafietpoeder op, neemt een zak watten en vervolgens doop je de watten in de grafietpoeder. En je kunt aan de slag.

Wil je liever een echt donkere achtergrond? Teken dan eerst een laag met houtskool, dan met een 4B potlood erover en doezel als laatste met een tissue.

11 punten uit 9 jaar ervaring met portret tekenen

1. Naar mijn ervaring nu zijn de beste portretten die ik op ‘ooghoogte’ tekende en/of waar de persoon je aankijkt.
2. Haren tekenen gaat veel beter wanneer je gum gebruikt. Een beetje aparte techniek maar het werkt geweldig.
3. Dat je niet teveel soorten potloden gebruikt. 3 hardheden en houtskool is altijd ruim voldoende.
4. Dat ik met een achtergrond mooier vind dan zonder. Oh ja, persoonlijk maar een achtergrond laat elk gezicht wel beter uitkomen.
5. Leren tekenen en zeker portretten heeft tijd nodig. En het gekke, wat je eerst geweldig vond aan een tekening, daar denk je een jaar later heel anders over.
6. Dat wat voor papier je neemt nog zwaarder telt dan welk potlood.
7. Verhoudingen altijd lastig blijven, hoeveel je er ook maakt.
8. Dat portret tekenen ook gaat met een half uur per dag. Heb je in 3 tot 3,5 weken ook een heel portret.
9. Dat het elektrische gum één van van de meest gebruikte dingen is omdat je er heel fijn (klein) mee kunt tekenen.
10. Dat ik nog altijd te weinig geduld heb.
11. Goed of slecht erg relatief is. Er zijn nog altijd veel mensen beter dan ik.